Trên 90% trường hợp béo phì là do yếu tố ngoại sinh, tức là do ăn uống, chế độ vận động, sinh hoạt, chỉ có không đến 10% là do di truyền và bệnh lý, thường gặp trong các bệnh lý về gen, nội tiết có thể nguyên phát hay thứ phát.
Béo phì xảy ra khi năng lượng cung cấp cho cơ thể vượt lên trên nhu cầu cần thiết trong một thời gian dài, có thể do ăn quá nhiều hoặc giảm nhu cầu do giảm hoạt động thể lực hoặc cả hai xảy ra cùng lúc.
Những nguy cơ từ thừa cân béo phì
Về thể chất: Tăng nguy cơ mắc các bệnh tiểu đường, cao huyết áp, bệnh lý mạch vành, sỏi thận, sỏi mật, rối loạn chuyển hoá lipid, giảm khả năng sinh sản, các bệnh lý về xương như viêm khớp, cột sống, các biến dạng ở chân, bệnh lý da nhiễm trùng... Do sự gia tăng các nguy cơ bệnh lý cộng với các yếu tố xã hội, người bị béo phì trung bình sẽ giảm 6 - 10 năm tuổi thọ.
Về tâm lý: Trẻ bị béo phì thường bị bạn bè cùng trang lứa trêu chọc, trở nên dễ tự ti, cô độc, thậm chí có hiện tượng thoái lùi về tâm lý, coi thường bản thân mình và thường các tổn thương tâm lý này kéo dài đến khi trẻ trưởng thành. Ở người lớn, các rối loạn tâm lý thường gặp là tự ti, khó hay không hoà nhập cộng đồng, có tư tưởng nổi loạn và có ý định tự tử.
Về mặt xã hội: Người béo phì thường thụ động, ít hoạt động, suy nghĩ và làm việc chậm chạp, cộng thêm tâm lý tự ti, không thích tham gia vào tập thể … nên thường thất bại trong công việc, học tập, khám phá, vui chơi … Người béo phì khó tìm được việc làm tốt và hay gặp nhiều trở ngại trong đời sống tình cảm.
*Điều trị béo phì
Điều trị béo phì rất đơn giản về mặt nguyên tắc, chỉ là việc giảm năng lượng ăn vào thông qua kiểm soát chế độ ăn và tăng năng lượng tiêu hao thông qua chế độ vận động thể lực phù hợp. Tất cả các phương pháp hỗ trợ khác như dùng thuốc, tâm lý liệu pháp, thay đổi hành vi... đều nhằm đạt 2 mục tiêu trên và duy trì chúng lâu dài nhất có thể. Tuy nhiên, một chương trình giảm cân trong thực tế sẽ bao gồm 4 hoạt động chính:
- Áp dụng chế độ ăn kiêng hợp lý: hạn chế các chất béo, bột đường như bánh ngọt, mỡ động vật,…Duy trì đủ lượng đạm và tăng cường chât xơ như rau xanh và trái cây. Không bỏ bữa ăn và chia thành nhiều bữa ăn nhỏ. Uống nhiều nước trong ngày và ăn canh trước các bữa ăn.
- Tăng cường vận động thể lực đều đặn: Luyện tập vừa sức giúp cơ bắp khỏe mạnh, lưu thông máu tốt và giúp cho dinh dưỡng khớp và sụn tốt hơn. Nên tập tối thiểu 30 phút/ngày. Những hoạt động như bơi lội, thể dục nhịp điệu, đạp xe, đi bộ nên được khuyến khích vì dễ thực hiện.
- Điều chỉnh hành vi và tâm lý liệu pháp: Phát triển ở các nước tiên tiến nhưng hiện vẫn chưa thành hệ thống tại Việt Nam. Nguyên tắc là giúp bệnh nhân thay đổi các quan điểm và thói quen có liên quan đến ăn uống và vận động, tập luyện thói quen mới, điều trị các bệnh lý tâm lý dẫn đến tình trạng háu ăn.